'Who Cares', oorlog en psychiatrie in het Museum van de Geest

In dit artikel:

Het Museum van de Geest in Haarlem toont in de expositie Who Cares vergeten oorlogsverhalen uit de psychiatrie, waarbij zowel onzichtbare slachtoffers als verborgen helden centraal staan. Conservator Tom Theeuwen brengt individuele levens terug tot leven met houten stoeltjes waarop foto’s van patiënten, verplegers en artsen staan; bij elke foto hoort een reconstructie van een persoonlijk verhaal.

Het museum ontdekte dat schriftelijke bronnen vooral bij patiënten schaars zijn; bewaarde tekeningen en andere kunstwerken uit instellingen vormen vaak de beste ingang om hun ervaringen te begrijpen. De tentoonstelling belicht hoe aan het begin van de Tweede Wereldoorlog kustklinieken werden ontruimd voor de aanleg van de Atlantikwall, waardoor patiënten over het binnenland verspreid raakten, ziekenhuizen overvol raakten en ziekte zich makkelijk verspreidde.

Tegelijk laat de expositie de scherpe verschillen tussen bezet Duitsland en Nederland zien: onder de Neurenberger rassenwetten werden psychiatrische patiënten in Duitsland eerst gesteriliseerd en later systematisch gedood, terwijl in Nederland patiënten over het algemeen niet doelbewust werden vervolgd — met één schrijnende uitzondering: Joodse patiënten. In 1943 werden alle patiënten en personeel van het Joodse ziekenhuis Het Apeldoornsche Bosch gedeporteerd; vrijwel allen kwamen om het leven. Het verhaal van de 22‑jarige verplegeres Claartje van Aals illustreert die toewijding en het fatale gevolg van het niet willen verlaten van haar patiënten.

Ook veel niet‑Joodse patiënten stierven door epidemieën, gebrek aan medicijnen en slechte omstandigheden; de meest kwetsbaren hadden het zwaarst te lijden. De tentoonstelling gebruikt persoonlijke verhalen, foto’s, kunst en documenten om zowel wanhoop als veerkracht te tonen en stelt tegelijkertijd de actuele vraag wie in oorlogssituaties zorgt voor de allerzwaksten. Who Cares is nog het hele jaar in Haarlem te zien.