Fort Spaarndam krijgt een uitkijkpunt: vesting moet 'bewuster beleefd' worden
In dit artikel:
Fort bezuiden Spaarndam, gelegen in het Spaarnwoude Park tussen Haarlem, Hoofddorp en Amsterdam, krijgt een opknapbeurt om het vestingwerk aantrekkelijker en meer beleefbaar te maken voor bezoekers. Het fort, dat aan de zuidkant van het dorp Spaarndam ligt en samen met Fort benoorden Spaarndam eind 19e eeuw deel uitmaakte van de Stelling van Amsterdam, verloor al lang zijn militaire functie. Waar het vroeger juist moest verhinderen dat mensen en vijanden binnenkwamen, moeten mensen nu worden aangetrokken.
Recreatieschap Spaarnwoude, beheerder van het park, wil met aanpassingen als een nieuw pad, verbeterde zichtlijnen en informatieborden het verhaal van de waterlinie zichtbaar maken en mensen meer verbinden met het landschap en de geschiedenis. Vanaf de Pol in Spaarndam wordt momenteel een rechte fietsroute naar de fortingang aangelegd. Het voorplein wordt heringericht van een kaal betonplein tot een verzorgd parkeerterrein. Als opvallend element komt er een uitkijktoren op een heuvel — vroeger bedoeld als opstelplaats voor kanonnen — zodat voorbijgangers het fort en de omgeving van bovenaf kunnen ervaren. Die toren is puur voor publiek, niet voor militaire doeleinden.
De plek heeft een bijzondere geschiedenis: de twee forten moesten de sluizen en dijken bewaken die het omliggende land onder water konden zetten om Amsterdam te beschermen — een ingenieus, typisch Nederlands verdedigingssysteem dat deel uitmaakt van het UNESCO-werelderfgoed. In de praktijk zijn de kanonnen nooit geschoten; de komst van vliegtuigen maakte de waterlinie al vroeg achterhaald. Tijdens de Tweede Wereldoorlog demonteerden de Duitse bezetters de stalen koepels voor de oorlogsindustrie; na de oorlog gebruikte het Nederlandse leger het fort als munitieopslag.
Tegenwoordig bruist het fort van civiel gebruik: er is een café met terras, ondernemers hebben er kantoor en zelfs kinderopvang vindt plaats onder een koepel. Met de geplande vernieuwingen wil het Recreatieschap die levendige bestemming combineren met een duidelijker presentatie van de militaire en landschappelijke context, zodat bezoekers niet alleen recreëren maar ook begrijpen waarom deze plek historisch van belang is.